Hoogbegaafdheid Theorie

Belangrijkste criteria: hoge intelligentie, motivatie èn creativiteit.

Over de bovenstaande formulering van Renzulli uit 1981 zijn de meeste wetenschappers het eens. De theorie over hoogbegaafdheid is nog volop in ontwikkeling en informatie over het onderwerp komt niet altijd overeen. Er komt in ieder geval meer bij kijken dan een hoog IQ.  Een succesvolle leerling profiteert goed van het onderwijs, maar is daarmee nog niet hoogbegaafd. Hoogbegaafden denken en leren vaak anders en profiteren daarom minder van het doorsnee onderwijs. Centraal in de bijzondere ontwikkeling staat  het overheersen van het denken. Hoogbegaafden ontwikkelen zich heel verschillend, omgevingsfactoren als gezin, school en peers, zijn van grote invloed op de ontwikkeling. In 2008 formuleerden 20 Nederlandse experts de hoogbegaafde  o.l.v. M. Kooijman als volgt:

‘Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren’.

Denken centraal, handelen vanuit cognitie.

Het feit dat een hoogbegaafde met name handelt vanuit het bewustzijn heeft diverse gevolgen. Hoe ons handelen wordt aangestuurd vanuit onze hersenen, is een ingewikkeld proces dat niet in een paar zinnen valt samen te vatten. Een goede uitleg daarvan staat in het “Handboek Hoogbegaafdheid” (E. van Gerven 2009): ‘Het zal bekend zijn dat hoogbegaafden veel en gedetailleerd waarnemen, informatie snel verwerken en originele verbindingen leggen. Ook beschikken zij over een goed geheugen’. Enkele minder bekende gevolgen (samenhangend met overwegend handelen op bewust niveau) zijn: moeite met automatiseren, weinig leerstrategieën, minder geautomatiseerde vaardigheden ter beschikking. De belangrijkste constatering is dat je maar één bewuste handeling tegelijk kunt doen. Dan wordt er gestopt met aankleden als er ook geluisterd moet worden. Of het uit zich in motorische onhandigheid. Lees meer hierover in de brochure “Ontwikkelingsvoorsprong, een cadeautje met kansen en bedreigingen”.

Anders leren en denken, top-down

Het onderwijs biedt de leerstof stap voor stap aan, in vooraf samengestelde eenheden. Dit voortbouwen op eerder aangeboden stappen is bottum-up leren. Afgestemd op de gemiddelde leerling, zonder inzicht en inspraak op het proces en de doelen. Voor de begaafde leerling is het beter te werken vanuit het overzicht (Sternberg 2000). Door de leerstof als geheel aan te beiden gaat de leerling overzien wat er van hem gevraagd wordt. Als daarbij bepaalde vaardigheden ontbreken, dwingt deze benadering de leerling ze te ontwikkelen. Dat de leerling bij dit top-down leren wel begeleiding nodig heeft, spreekt voor zich.

Niet alleen snel en analytisch, ook intens, rijk geschakeerd en autonoom

Iedere (hoog)begaafde is anders, het ene kenmerk wat sterker aanwezig of zichtbaar dan het andere. Veelal snel, nieuwsgierig, het brein altijd bezig. Alle zintuigen staan wat scherper; als alle informatie in de volle lading en nuance binnen komt spreekt men ook wel van hoogsensitief. Hoogbegaafden willen veel, op hun eigen manier, vaak gedreven. Een goed beeld van de verschillen in hoogbegaafden geven                       

De 6 profielen van hoogbegaafde leerlingen (Betts en Neihart 1988)


zelfstandig; ideaal na te streven, sociaal vaardig, eigen doelen, neemt gepast risico
succesvol; presteert nu goed, went aan bevestiging, vermijd risico, gevaarlijk!
uitdagend; corrigeert,stelt ter discussie, slechte zelfcontrole, vraagt tolerantie
onderpresteerder; vermijdt uitdaging, zoekt sociale acceptatie, stevige begeleiding
met leer- en/of gedragsprobleem; passende uitdaging en begeleiding bieden
drop-out; isoleert, bekritiseert en verwaarloost zichzelf, onderzoek en therapie

Alleen als passende vaardigheden voorhanden zijn, worden plannen ook gerealiseerd. Uit het voorgaande mag duidelijk zijn, dat dat lang niet altijd het geval is. De hoogbegaafde volwassenen hebben het in het verleden vooral zelf uit moeten zoeken, soms met succes. Nu er meer kennis van zaken is, kunnen we passende begeleiding geven en betere kansen. Zowel in het onderwijs als elders in de maatschappij. Lees verder over het werken aan vaardigheden in de reader over executieve functies.

Wat vooral, essentieel is een juist zelfbeeld!

Door een combinatie van oorzaken ontstaat nog al eens een negatief zelfbeeld. Doordat de lat te hoog gelegd wordt, men zich in zijn persoonlijkheid afgewezen voelt, er een mismatch is tussen verwachting en werkelijkheid. Een verkeerd zelfbeeld ontstaat door spiegelen met de omgeving, in de veronderstelling dat je hetzelfde bent. Ook door onvoldoende zicht op de eigen sterke en zwakke punten. Als je slim bent, besef je eerder wat je nog niet weet. Het is zaak om niet tè lang stil te staan bij de kenmerken en aan de slag te gaan met oplossingen:

Hoogbegaafden, wat helpt hen echt: